Elzenburg bezocht Auschwitz

In de herfstvakantie is een groep jongeren tussen 15 en 19 jaar oud met het jongerenwerk van Elzenburg afgereisd naar Polen, met als belangrijkste doel voormalig vernietigingskamp Auschwitz te bezoeken. Deze reis was de afsluiting van een indrukwekkend project.

Pride-vlaggen van de muur getrokken

Terwijl in de ene zaal van Elzenburg nog nagepraat werd over de opening van het regenboogzebrapad in de Secretaris van Rooijstraat, werden in de aangrenzende ruimte de Pride-vlaggen met een hoop commentaar van de muur getrokken. Zo’n groot verschil in opvatting zo dicht bij elkaar, dat was voor de jongerenwerkers van Elzenburg het signaal met het thema inclusie aan de gang te gaan.

Want hoe inclusief zijn we eigenlijk? Wat maakt dat groepen mensen soms uitgesloten worden? Hoe open-minded ben ik zelf eigenlijk? En wat voor effect heeft een actie als het weghalen van Pride-vlaggen op een ander? En wat als we er niets aan doen…? Bij het zoeken naar een juiste projectvorm werd een bezoek gebracht aan NM Kamp Vught, werd onderzoek gedaan naar achtergronden en werd een aanzet geschreven; aan de hand van de bevolkingsgroepen die de Nazi’s onderscheiden om te vervolgen gaan de jongeren zich verdiepen in inclusie / uitsluiting, met als afsluiting een bezoek aan het gruwelijke dieptepunt van uitsluiting; een vernietigingskamp. 

”Ik sta zo ver van hen af, ik denk niet dat ik een gewoon gesprek kan voeren”

8 Jongeren meldden zich aan voor het hele project, dat bestond uit een voortraject in en vanuit Elzenburg en een afsluitende studiereis naar Polen.
Het voortraject bestond uit kennismaking met de moderne equivalent van groepen vervolgden; de asocialen, homoseksuelen, Joden, migranten en politiek gevangen. Centrale vraag; hoe reageert de samenleving op jouw afkomst / geaardheid / achtergrond / standpunten? Dat bleek in veel gevallen een eye-opener. De eerste activiteit was het afnemen van straatinterviews over homoseksualiteit en genderidentiteit. Ook werd een Asielzoekerscentrum bezocht, er volgt nog een bezoek aan de synagoge in Antwerpen, en er vond in Elzenburg een kennismaking en openhartig gesprek plaats met vertegenwoordigers van Kick Out Zwarte Piet  en Extinction Rebellion. Met open vizier, respect en bewust van eigen opvattingen, aannames en vooroordelen.

Tussentijds werd gewerkt aan de praktische voorbereiding van de reis naar Polen. Wat gaan we doen, waar gaan we verblijven, wat hebben we nodig, enzovoorts. De jongeren hebben samen hun eigen reis voorbereid, mee de keuzes gemaakt en beslissingen genomen. Ondertussen groeide de groep steeds meer naar elkaar toe.

Auschwitz-Birkenau

Zaterdagochtend 14 oktober 3 uur in de ochtend; 8 jongeren en 3 begeleiders worden met slaperige oogjes uitgezwaaid bij Elzenburg. Het avontuur begint. Schoolreisjes-spanning. Sommigen voor het eerst zonder ouders op pad, een lange rit voor de boeg.

Na twee dagen acclimatiseren werd op dinsdag zowel kamp Auschwitz-1 als Auschwitz-2 (Birkenau) bezocht. Onder begeleiding van een Nederlandstalige gids bleef de groep 8 (!) uur lang geboeid, verontwaardigd en met zwaar gemoed luisteren naar de verschrikkingen die zich daar hebben afgespeeld. De barakken, de ziektes, het ontmenselijken, de aantallen en de gaskamers. Onbeschrijfelijk massaal en indrukwekkend. En steeds weer werd de link gelegd naar het heden; staan we zo over 15 jaar op het terrein van een Russisch vernietigingskamp waar Oekraïners vermoord worden? Kan ik om mijn geaardheid ook vervolgd worden? Maar vooral; hoe kan een mens een ander dit aandoen?

De volgende dag werd een luchtiger programma doorlopen en het bruisende Krakau bezocht. Op donderdag vertrok de groep al vroeg naar Berlijn voor een tussenstop. De tijd in Berlijn werd ingevuld met een bezoek aan de hoogtepunten van de stad. Maar ook werd hier de verbinding gelegd tussen wat gezien en ervaren is in Auschwitz en het heden; een geïmproviseerd monument voor Oekraïne, aan Unter den Linden op de stoep van de Russische ambassade, maakte tastbaar hoe dichtbij geweld op de loer ligt. De met rellen gepaard gaande protesten -en daardoor grote politieaanwezigheid- van pro-Hamas-demonstranten maakten de sfeer nog meer beladen. Naast de iconen die verhalen van de DDR-geschiedenis werd ook stilgestaan bij het Holocaust-monument en het monument voor vervolgde homoseksuelen. Die laatste maakte veel los; dus ik kan in nog veel landen vervolgd worden om op wie ik verliefd word…?

Doel bereikt?

De ervaringen van deze groep hebben er voor gezorgd dat ze zich bewuster zijn van groepsgedrag, van vooroordelen, van hoe beïnvloedbaar mensen zijn, en van de noodzaak van zélf blijven nadenken. Maar vooral; dat iedereen moet kunnen zijn wie hij is. Bewust en onbewust zullen ze deze houding overdragen aan hun leeftijdsgenoten. In de komende weken wordt nog gewerkt aan een vorm van presenteren die maakt dat de deelnemers als peer-educator aan de slag kunnen.

Het hele project is voor een relatief kleine organisatie als Elzenburg bijzonder intensief, maar o zo waardevol geweest. Het project is mogelijk gemaakt door een stimuleringssubsidie van de gemeente Vught, een bijdrage van het V-Fonds, een substantieel bedrag van een sponsor, het collecteren door medewerkers, stagiaires en vrijwilligers van Elzenburg voor Jantje Beton en de opbrengst van de Rabo-clubsupport-actie. Betrokken beroepskrachten hebben een groot deel van hun inspanning in vrije tijd geleverd. Dank aan allen die bijgedragen hebben. Gezien de impact die het heeft en de blijvende relevantie van dit thema streeft Elzenburg er naar dit project te herhalen.